پنجاب ۾ سياحت جي ذريعي ثقافتي ورثي ۽ معيشت جي فروغ جي گهڻ رخي حڪمت عملي

رپورٽ: صنم جوڻيجو /عدنان کوکر

سياحت انساني فطرت جي عين موجب ۽ علم ۽ فضل کي سگهه ڏيڻ جو سبب آه??. دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن سياحت جي فروغ ۽ ان کي مس??حڪم بنياد تي منظم ڪري پنهنجي معيشت کي سگهه ڏني ۽ سياحت جي زور تي اربين ڊالر ساليانو مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪري رهيا آه??. سياحت بابت مليل تازن انگن اکرن موجب سپر پاور آمريڪا سياحت جي معاملي ۾ به پنهنجي هڪ هٺي قائم ڪري رکي آه?? ۽ سياحت مان اندازي موجب ساليانو 2 کرب ڊالر ڪمائي سان گڏ سرفهرست آه??. جيتوڻيڪ اها آمدني ان جي مجموعي جي ڊي پي جو رڳو هڪ سيڪڙو آه?? جڏهن ته مالديپ رڳو 2.7 ارب ڊالر ساليانو سياحت مان ڪمائي ٿو پر اهو ان جي ڪل آمدني جو 60 سيڪڙو آه??. تنهن ڪري سياحت جي آمدني مان ئي ملڪ جو خرچ هلي رهيو آه??. آمريڪا کانپوءِ اسپين ۽ فرانس سياحت مان ڪمائي ۾ ترتيبوار ٻئي نمبر ۽ ٽئين نمبر تي آه??.

سياحت بنا ڪنهن شڪ جي روينيو ۽ پرڏيهي مٽاسٽا جو ناڻو حاصل ڪرڻ جو تمام وڏو ذريعو آه?? ۽ ان شعبي کي لاڳيتو فروغ ڏنو وڃي ته ڪا به رياست معاشي طور تي سپر پاور بڻجي سگهي ٿي. پنهنجي من موهيندڙ سياحتي موقعن جي باوجود پاڪستان ان ڊوڙ ۾ اڃا تمام گهڻو پٺتي آه?? ۽ ملڪ جي مجموعي جي ڊي پي ۾ سياحت مان آمدني جو حصو نه هجڻ جي برابر آه??.

پاڪستان ۾ عام طور ۽ پنجاب ۾ خاص طور تي سياحت کي عروج تائين وٺي وڃڻ جي تمام گهڻي گنجائش موجود آه??. وزيراعظم عمران خان جي قيادت ۾ موجوده حڪومت سياحت کي فروغ ڏيڻ ۽ سياحن جي لاءِ هر قسم جون سهولتون پيدا ڪرڻ تي خاص ڌيان ڏنو آه?? ۽ پنجاب، گلگت بلتستان، بلوچستان، خيبرپختونخواهه سميت پوري ملڪ ۾ سياحن کي هر ممڪن سهولتون ڏيڻ جي لاءِ ڪوششون ڪري رهي آه??.

پاڪستان جي ڪنڊڪڙڇ ۾ پکڙيل من موهيندڙ سياحتي ماڳ ۽ ملڪي سياحتي صلاحيت کي مڪمل طور تي استعمال ۾ آڻڻ جي حوالي سان وزيراعظم عمران خان ڪجهه مهينا اڳ هڪ وڏو فيصلو ڪيو ۽ سياحت جي حوالي سان حڪومتي ترجيحن کي عملي جامعو پارائڻ جي لاءِ سياحت بابت اعليٰ سطحي قومي رابطا ڪميٽي جوڙي. وفاقي ۽ صوبائي نمائندن تي ٻڌل ڪميٽي جي ذميوارين ۾ قومي سياحتي حڪمت عملي تي عملدرآمد جو جائزو وٺڻ ۽ صوبائي ۽ علائقائي سطح تي مختلف قدمن کي قومي حڪمت عملي سان هم آه??گ ڪرڻ شامل آه??.

وزيراعظم جي انهي ويزن کي پنجاب ۾ به اڳتي وڌايو پيو وڃي جيڪو سياحت جي حوالي سان دلڪش ميداني، جابلو ۽ وارياسي علائقن سان مالا مال آه??. پنجاب جي وڏي وزير عثمان بو??دا?? جي هدايت تي سياحت جو صوبائي کاتو سياحتي ماڳن جي مشهوري ۽ ت??قي جي لاءِ وڏو اهم ڪردار ادا ڪري رهيو آه??.

ڪجهه سال اڳ تائين پاڪستان ۾ جيڪڏهن ڪنهن سان سير ۽ سياحت جي ڳالهه پڇي وڃي ته انهن جي ذهن ۾ رڳو جابلو علائقا ئي ايندا هئا پر هاڻي سياحت پهاڙن کانسواءِ ميداني علائقن ۽ صحرائن ۾ به موٽي آئي آه?? جنهن جو ڪريڊٽ صوبائي حڪومت، سياحت کاتي ۽ ان جي ذيلي ادارن ڏانهن وڃي ٿو. ياد رهي ته پنجاب ۾ اڳ ۾ سياحت جو شعبو اسپورٽس سان واڳيل هو جڏهن ته پي ٽي آءِ جي موجوده حڪومت ان شعبي جي ترقي جي لاءِ اپريل 2020ع کان ان کي هڪ جدا کاتو بڻائي ڇڏيو آه??. ان جا 2 شعبا ٺاهيا ويا جن ۾ ٽوئرازم ڊولپمينٽ ڪارپوريشن آف پنجاب (ٽي ڊي سي پي)، آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ۽ ٽوئرسٽ سروسز شامل آه??. صوبن ۾ سياحت کي فروغ ڏيڻ جي لاءِ تازو ڪيتريون ڪاميابيون حاصل ڪيون آه?? جڏهن ته مس??قبل جي لاءِ ڪجهه اهڙا منصوبا جوڙيا آه?? جن تي جيڪڏهن بنا رڪاوٽ عملدرآمد ٿي ويو ته سياحت جي شعبي ۾ انقلاب ممڪن ٿيندو.

ٽي ڊي سي پي ڪيتريون ئي اهڙيون جايون جيڪي مشهور نه هيون انهن کي نه رڳو دلڪش سياحتي مرڪزن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو پر سياحتي پاليسي تحت بنا ڪنهن فرق جي 8 نئين سياحتي جاين جي نشاندهي ڪئي وئي ۽ انهن جي لاءِ ٺوس منصوبابندي ۽ ت??قياتي ڪمن جي شروعات ڪئي وئي آه??. انهن ۾ ڪوٽلي ستيان، چڪوال، خوشاب، ڪوهه سليمان، فورٽ منرو ۽ ڪالاباغ ميانوالي تي ترقياتي ڪم شروع ٿي چڪا آه??. موجوده مالي سال ۾ ان جي پڄاڻي متوقع آه??. ان کانسواءِ مذهبي سياحت ۽ ت??ريخي سياحت جي رجحانن جي حوصلا افزائي ڪئي وئي آه??.

سياحت، راندين ۽ نوجوانن جي معاملن واري سيڪريٽري احسان ڀٽا ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته وزيراعظم عمران خان ۽ پنجاب جي وڏي وزير سردار عثمان بو??دا?? جي قيادت ۾ موجوده حڪومت سياحت جي فروغ جي لاءِ سمورا وسيلا استعمال ۾ آڻي رهي آه??، سياحت جي بهتري جي لاءِ جيترا قدم موجوده حڪومت کنيا آه?? ان کان اڳ ڪنهن به حڪومت ناهن کنيا، وزيراعظم جي ويزن ۽ وڏي وزير جي هدايتن جي روشني ۾ ان جي اداري پنجاب جي پهرين سياحتي پاليسي منظور ڪرائي جنهن تي عملدرآمد به شروع ٿي ويو آه??. هن چيو ته هن وقت پنجاب ۾ سياحت جي شعبي کي هڪ منافعو ڏيندڙ ۽ معاشي ترقي حاصل ڪرڻ جي لاءِ موقعن ۽ صلاحيت رکندڙ شعبو تسليم ڪيو پيو وڃي ۽ ان جي لاءِ عملي قدمن تي ڌيان ڏنو پيو وڃي. احسان ڀٽا ٻڌايو ته عالمي بئنڪ جي منصوبي پنجاب ٽوئرازم فار اڪنامڪ گروٿ پراجيڪٽ تحت پرڏيهي ناڻي ۾ اضافي جي لاءِ سياحتي مرڪز ٺاهيا پيا وڃن، سياحت ۾ پرائيويٽ سيڪٽر جي حوصلا افزائي ڪئي پئي وڃي، شالامار باغ، شاهي قلعو، روهتاس قلعو، ٽيڪسلا جو عجائب گهر يونيسڪو جي فهرست ۾ شامل آه??، انهن جي بحالي جو ڪم جاري آه??. مري ۾ سياحن جي رش وڌيڪ هجڻ جي ڪري ڪيترن ئي مس??لن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. انهن مس??لن کي ڪنهن حد تائين گهٽ ڪرڻ جي لاءِ ڪوٽلي ستيان جنهن کي نڙڪهوٽه به چيو وڃي ٿو ان ۾ ترقياتي ڪم شروع ڪري ۽ هڪ روڊ ٺاهي سياحتي مقام ٺاهي رهيا آه??ون، اهڙي طرح ڊي جي خان ۾ ڪوهه سليمان جي علائقي فورٽ منرو جي جابلو علائقن، خوشاب جي اندر سون ويلي کي سياحن جي لاءِ پرڪشش مقام بڻائڻ جي لاءِ ترقياتي ڪم شروع ڪيا ويا آه?? ته جيئن ڏکڻ پنجاب جي حسين ماڳن کي سياحت جي فروغ لاءِ استعمال ڪري سگهجي.

هن چيو ته صوبي ۾ مذهبي سياحت جي فروغ جي لاءِ به ڪيترائي قدم کنيا پيا وڃن، اوقاف کاتي سان گڏجي مذهبي سياحت جي فروغ جي لاءِ ننڪانه صاحب، مانوالا، ڪوٽ مٺن ۽ مريم آباد ۾ 6 روڊ ٺاهي رهيا آه??ون ته جيئن ماڻهن کي انهن مذهبي جاين تي آساني سان پهچ حاصل ٿئي.

هن چيو ته پنجاب جي اصل سڃاڻپ ان جو ثقافتي ورثو آه??. آرڪيالوجي ڊائريڪٽوريٽ ثقافتي ورثي جي حفاظت ۽ بحالي ۽ ماڻهن کي تفريح فراهم ڪرڻ جي لاءِ 13 مختلف ثقافتي جاين جن ۾ هرن مينار، شالامار باغ، جهانگير جو مقبرو، نورجهان جو مقبرو، هڙپه، ٽيڪسلا جو عجائب گهر ۽ مغل گارڊن شامل آه??، انهن ۾ ايلومينيشن جو منصوبو شروع ڪيو آه??. سياحت واري سيڪريٽري چيو ته پي ايڇ اي سان گڏجي سمورين سياحتي جاين تي هارٽيڪلچر کي فروغ ڏنو پيو وڃي ته جيئن ماڻهن کي خوبصورت جايون ميسر اچن ۽ انهن کي تفريح جو سامان مهيا ڪري سگهجي.

هن چيو ته ٽوئرسٽ سروسز، ٽريولز ايجنسي ۽ هوٽلز جي رجسٽريشن جي لاءِ آن لائين سروسز فراهم ڪئي پئي وڃي جنهن جي ڪري ڏورانهن علائقن سان تعلق رکندڙ ماڻهو گهر ويهي آن لائين رجسٽريشن ڪرائي پنهنجو ڪاروبار شروع ڪري سگهن ٿا. سندس چوڻ هو ته منهنجي خواهش آه?? ته پنجاب سياحت جي شعبي ۾ قائداڻو ڪردار رکندڙ صوبو بڻجي وڃي. اداري جيڪي ان راهه ۾ سنگ ميل عبور ڪيا آه?? انهن جو ذڪر ڪرڻ اجايو نه هوندو. صوبي ۾ سياحت جي مجموعي طور تي 128 اسڪيمن جي مرمت ۽ بحالي جو ڪم جاري آه?? جن مان 12 اسڪيمون مڪمل ٿي چڪيون آه??. ٽيڪسلا ۽ هڙپه ۾ عجائب گهرن سان ڳنڍيل آڊيٽوريم تعمير ڪيا ويا آه??. گجرات ميوزيم ۽ ڪلرڪهار ميوزيم جو رنگ روغن ڪيو ويو آه??. ڄام پور ڊي جي خان ۾ کوٽائي سان ٻڌم?? تهذيب جا آثار ۽ قيمتي نوادرات دريافت ڪيون ويون آه??.

ٽي ڊي سي پي جي ايم ڊي محمد تنوير جبار پڻ ان ڏس ۾ ڪوششن کي سگهه ڏيڻ جي لاءِ ڪارپوريشن ۾ سٺي ٽيم جوڙي ته جيئن سياحت کي هر ممڪن سهولت فراهم ڪئي وڃي. پبلڪ پرائيويٽ پارٽنرشپ تحت پرائيويٽ سيڪٽر سان ڪيترين ئي مفاهمت جي ياداشتن تي صحيحون ڪيون ويون آه?? جن ۾ آن لائين بڪنگ ۽ ٽرانسپورٽ ۽ رهائش جون سهولتون ڏيڻ سان گڏوگڏ ٽي ڊي سي پي جي اثاثن جي سٺي ساک جي ڪمپنين کي ڊگهي مدي تي ليز ڏيڻ شامل آه??. ان جو مقصد معياري سهولتن جي فراهمي ۽ سيڙپڪاري آه??. سياحت بابت جديد ڪورسز آن لائين ڪرايا پيا وڃن ۽ سڄي ملڪ جي هزارين نوجوانن کي سياحت بابت مختلف ڊسپلين جي تعليم ڏني پئي وڃي. سياحتي جاين تي ڪمپيوٽرائزڊ ٽڪيٽون جاري ڪيون ويون آه?? جنهن سان اداري جي آمدني ۾ ذڪر جوڳو اضافو ٿيو آه??. عوام جي دلچسپي ۽ سير ۽ سياحت جي فروغ لاءِ ڪيتريون ئي تقريبون منعقد ڪيون وڃن ٿيون.

ملڪه ڪوهسار مري کي ملڪ جي صحت بخش سياحتي جاين ۾ نمايان حيثيت حاصل آه?? ۽ سياح ان جي قدرتي حسن جا ديوانا آه??. مري ۾ سياحن جي تمام گهڻي رش کي نظر ۾ رکندي ان جي ڀرپاسي وارن علائقن کي سياحتي جاين طور فروغ ڏيڻ جي لاءِ وقت بوقت قدم کنيا ويا. پترياٽه جو سياحتي مقام انهي سلسلي جي ڪڙيءَ آه?? جتي چيئر لفٽ پترياٽه مرڪز کي سياحن جي سهولت لاءِ فعال انداز ۾ هلائڻ جي لاءِ ڏينهن رات ڪوششون ڪري رهيا آه??ون، چيئر لفٽ ۽ ڪيبل ڪار اداري لاءِ مناسب روينيو پيدا ڪري رهيا آه??. سياح هتان جي چيئر لفٽ، ڪيبل ڪار ۽ سفاري ٽرين ۾ تمام گهڻي دلچسپي وٺي رهيا آه??.

صوبي جو وارياسو علائقو چولستان پنهنجي دلڪشي، وسعت، منفرد حيثيت جي ڪري سياحن جي لاءِ خاص دلچسپي رکي ٿو. ان علائقي ۾ ٽي ڊي سي پي جي هڪ نمايان ترين ڪاميابي عالمي شهرت يافته چولستان جيپ ريلي جو انعقاد آه?? جيڪا گذريل ڪيترن ئي سالن کان پنجاب جي ٽوئرازم کاتي جي ڪوششن سان ڪاميابي سان جاري آه??. ملڪ ۽ ٻاهرئين ملڪ مان سوين  شوقين ان ريلي ۾ حصو وٺڻ ۽ ان کي ڏسڻ جي لاءِ بهاولپور جي نخلستان پهچن ٿا. ان سان گڏوگڏ دراوڙ جو قلعو به رنگ رنگ ايونٽ سان رونق ڀريو ۽ زندگي سان ڀرپور ٿي وڃي ٿو. ماهر ڊرائيورن جن ۾ گذريل ٻن سالن کان عورتن جي به شموليت ڏسڻ لاءِ ملي رهي آه??، ديو هيڪل گاڏين کي جڏهن واريءَ تي ڊوڙائين ٿيون، ته ان جي مهارت سان ڏسندڙ لطف اندوز ٿين ٿا. اهو تهوار چولستان جي رهواسين جي لاءِ ڪنهن نعمت کان گهٽ نه آه??. ريلي جي شرڪت ڪندڙن ۽ سياحن جي اچڻ جي موقعي تي مقامي مصنوعات، روايتي کاڌن ۽ علائقائي لباسن جا اسٽال لڳايا وڃن ٿا جيڪو مقامي ماڻهن جي لاءِ ڪمائي جو وڏو ذريعو هوندو آه??.

سياحتي جاين تائين عوام جي آسان پهچ لاءِ رابطا رستن جي تعمير ۽ انهن جو معيار بهتر بڻائڻ سان گڏوگڏ سياحن کي ٽرانسپورٽ سميت جديد ۽ بهتر سهولتون ڏيڻ تي به ڌيان ڏنو ويو آه??. لاهور کانپوءِ راولپنڊي/ اسلام آباد ۾ ڊبل ڊيڪر بسون شروع ڪيون ويون ۽ ايندڙ مرحلي ۾ بهاولپور ۾ ڊبل ڊيڪر بسون هلڻ شروع ٿي وينديون. ان سان نه رڳو سياحن جي لاءِ آساني ٿيندي پر پرڪشش سياحتي جاين طرف متوجهه ۾ پڻ مدد ملندي.

ريسٽ هائوسز جيڪي ڪڏهن عوام جي لاءِ هڪ خواب هو پر پنجاب حڪومت جي هدايت تي سياحت کاتي سڄي صوبي ۾ 179 ريسٽ هائوسز کي عوام جي لاءِ کولي ڇڏيو آه??. انهن ۾ مري جو گورنمينٽ هائوس پڻ شامل آه??. شهري آن لائين بڪنگ ڪرائي انهن ريسٽ هائوسز مان گهٽ اگهن تي فائدو کڻي سگهن ٿا جڏهن ته ٽوئرسٽ سروسز جي شعبي نئين هوٽل ۽ ريزارٽس جي رجسٽريشن تي پڻ ڌيان ڏنو ويو آه?? جنهن جي لاءِ 6 سپروائيزرز ڪم ڪري رهيا آه??. ملتان، فيصل آباد ۽ راولپنڊي ۾ ان مقصد جي لاءِ ٽي ريجنل آفيسون پڻ قائم ڪيون ويون آه??. ان کانسواءِ هوٽلز، ريسٽورنٽس ۽ ريزارٽس جي آن لائين رجسٽريشن جي لاءِ پنجاب انفارميشن ٽيڪنالاجي بورڊ جون خدمتون حاصل ڪيون ويون آه??. سڄي پنجاب جي تاريخي ۽ سياحتي جاين جي فهرست، تصويرن، وڊيوز، ڊاڪيومينٽريز ۽ تفصيلن کي ويب سائيٽ تي اپ لوڊ ڪيو ويو آه?? ۽ سڄي دنيا ۾ ماڻهو هاڻي انٽرنيٽ  ذريعي پهچ حاصل ڪري پنهنجو ٽوئر ٺاهي سگهن ٿا.

اميد ڪئي وڃي ٿي ته وفاقي ۽ صوبائي حڪومت جي گڏيل حڪمت عملي جي ڪري پنجاب ۾ ملڪه ڪوهسار مري کان وٺي چولستان ۽ فورٽ منرو تائين پکڙيل رنگا رنگ مذهبي، ثقافتي ۽ ت??ريخي سياحتي جاين جي فروغ ۽ سياحن کي بهتر سهولتن جي فراهمي سان ماڻهن کي تفريح جو سامان ميسر اچڻ سان گڏوگڏ قومي معيشت کي به سگهه ملندي.